Rifat Rastoder, publicista, nekadašnji potpredsjednik Skupštine CG.

Kontinuirana afirmacija Bošnjaka potreba demokratskog društva i njegovog napretka. Bošnjaci, kao i ni jedna od naših osnovnih identitetskih odrednica, nisu i nikada neće biti suprostavljeni civilizacijskom napretku i demokratskim procesima u Crnoj Gori.

Doživljavam skup Nacionalnog vijeća Bošnjaka kao značajan iskorak u afirmaciji Vijeća, kao istinske krovne nacionalne institucije svih Bošnjaka u Crnoj Gori, nezavisno od pojedinačnog političkog ili bilo kojeg drugog individualnog uvjerenja. Vijeće to, zapravo, formalno – pravno i jeste. Ali je potrebno i poželjno to što dosljednije stalno potvrđivati i u praksi, odnosno – u radu i ukupnom funkcionisanju Vijeća.

Posebno važnim smatram stvaranje uslova da Vijeće, zaista, bude glavno središte sučeljavanja i, što je moguće, većeg usaglašavanja različitih stavova oko svih relevantnih tema, pitanja i dešavanja, naravno – uz maksimalno uvažavanje slobode i različitosti pogleda, odnosno –  prava na slobodu promišljanja i postupanja.

Od veoma brojnih konkretnih aktuelnih izazova oko kojih ne bi trebalo biti značajnijih razlika, apostrofirao bih, prije svega, obavezu dalje što intezivnije afirmacije Bošnjaka, kao jednog od ravnopravnih autohtonih evropskih naroda. Valja nam, zapravo, svima –  ma gdje živjeli i šta radili – učiniti sve da ostalim građanima i narodima regiona Zapadnog Balkana i Evrope, što se kaže – na djelu, pokažemo da Bošnjaci, kao ni jedna od naših osnovnih identitetskih odrednica, nijesu i nikada neće biti suprostavljeni civilizacijskom napretku i demokratskim procesima. Uostalom, i islam je, upravo, zbog svoje modernosti u odnosu na sva ostala dotadašnja duhovna iskazivanja, svojevremeno doživio pravu ekspanziju. No, u svakom slučaju Evropa mora shvatiti da je Islam, takođe, i jedna od njenih neizostavnih savremenih duhovnih i kulturoloških odrednica.

S tim u vezi, Evropska unija (EU) treba otvoreno staviti do znanja da bilo kakva dalja podozrenja prema Bošnjacima, zbog biljega vjere i, pogotovu, makar i indirektno podsticanje kojekakvih predrasuda i retrogradnih ideja, poput nedavne distribucije i objelodanjivanja kontroverznog NON PEJPERA sa revitalizovanom ratnom idejom o mogućem – novom prekrajanju granica na prostoru bivše SFRJ, koja je i ubijena na očigled ondašnje – pretjerano inertne Evrope.

Onima, pak, koji iznova pokušavaju dovesti u pitanje naš identitet i, pogotovu, autohtonost u Crnoj Gori i regionu, treba i sa ovog skupa odlučno poručiti da to nećemo dozvoliti i da nam niko neće i ne može uskratiti vijekovima stečeno pravo da – uprkos tome što nam je Bosna nacionalno izvorište – Crnu Goru bezrezervno doživljavamo svojom domovinom i o njoj jednako brinemo, kao sve o zajedničkom domu svih koji tvore njeno savremeno realno društveno i državotvorno biće. A Bošnjaci, zasigurno, to jesu i to su, nebrojano puta do sada, na najkonkretniji i najbolji mogući način potvrdili ukupnim svojim odnosom.

Upravo zbog toga se treba odlučno suprostaviti i svakom mogućem pokušaju redefinisanja Crne Gore, kao multietničke, multivjerske i multinacionalne države svih njenih građana – što će reći i naroda, u jednonacionalnu ili, pak, jednovjersku, nadasve – teokratsku državu. A te i takve tendencije su bile evidentne i tokom čitavog novijeg perioda funkcionisanja Crne Gore, kao samostalne države. I, upravo, to je, umnogome, i doprinijelo opstajanju još vitalnog dijela mitološke ili tačnije – tradicionalističke svijesti, kojoj su još uvijek u svježijem pamćenju kojekakve srednjovjekovne hajdučije i bitke sa Turcima nego zločini iz posljednjih srpsko – crnogorskih pohoda – na Dubrovnik, Sarajevo, Vukovar, Srebrenicu… A, suštinski, riječ o svijesti koja je u osnovi i čitave posljednje jugoslovenske tragedije.

U tom kontekstu treba, svakako, posmatrati i sve upornije pokušaje pretvaranja segmenta ljudskih manjinskih prava u prava „nacionalnih manjina“ (pripadnika isključivo nepravoslavnih naroda u Crnoj Gori). Jer, upravo i to je indirektno redefinisanje države građana u jednovjersku (samo srpsko – crnogorsku) državu.

Nadalje, posebno u već objelodanjenim zvaničnim namjerama o promjeni građanskog statusa naše dijaspore, odnosno najavljenim izmjenama Zakona o prebivalištu, kao i sličnim izmjenama Zakona o državljanstvu, te tzv. izbornih zakona i slično, lično prepoznajem mogućnost dešavanja novog – svojevrsnog zločina.

Zašto bi to mogao biti novi zločin?

U gotovo sve članice EU, kao i SAD, Kanadu, Australiju, kao što je poznato, svojevremeno je iz ekonomskih razloga (nemogućnosti zapošljavanja) a, potom, iz straha od prisilne mobilizacije, raznorazne policijske i vojne torture i hapšenja, kao i svake druge nesigurnosti, tokom decenijskog perioda posljednje jugoslovenske ratne drame (1991 – 2001.), izbjeglo i našlo utočište na desetine hiljada građana, pretežno  pripadnika brojčano manjinskih naroda.

Uprkos svemu, izuzev njih veoma mali broj, ubjedljiva većina se nikada nije odjavila iz Crne Gore, niti promijenila državljanstvo. Šta više i sada su češće i više u svojim zavičajima nego mnogi od onih što žive, recimo, u Glavnom gradu, na Primorju ili drugdje u samoj Crnoj Gori. Što se odnosa prema državi tiče, najupečatljivija je, vjerujem, njihova stopostotna podrška nezavisnoj Crnoj Gori.

Nije, valjda, da im se sada, upravo zbog toga, priprema osveta?!

Iako oni, zapravo, sa postojećim statusom u evropskim državama, nemaju pravo glasa na držanom nivou, za razliku od lokalnog nivoa na kojem mogu glasati u svojstvu građana i kao stranci, iniciranim i planiranim zakonskim izmjenama im se oni namjerava proglasiti strancima i u izvornoj domovini, na taj način što bi im se ukinulo pravo na prebivalište  i tako uskratiti i pravo glasa u matičnoj državi Crnoj Gori. A to ne samo što bi bilo suprotno svim međunarodnim pozitivnim standardima, nego bi bila i formalno – pravna potvrda svojevremno izvršenog klasičnog progona, odnosno tzv. etničkog čišćenja.

Može se lako pretpostaviti u kojoj je to mjeri i protiv same Crne Gore. Na sličnom su fonu, čini se bar, i najavljene izmjene Zakona o državljanstvu, kao i tzv. izbornih zakona.

Hoću da vjerujem da će, zvanični politički predstavnici građanske – multietničke, multivjerske i multinacionalne Crne Gore pravovremeno uočiti i na adekvatan način preduprijediti ovaj novi mogući zločin, upravo, i nad tom i takvom Crnom Gorom.

Konačno, kao i u svim dosadašnjim konfuznijim situacijima ili značajnijim dešavanjima, i povodom predstojećeg popisa stanovništva se iznova aktuelizuje više veoma diskutabilnih pitanja. Za ovu priliku apostrofiraću samo dva.

Prvo je, opet, u vezi sa dijasporom. Pod izgovorom usklađivanja popisa sa tzv. evropskim standardima, kao što je poznato, zvaničnim rezultatima, odnosno – iskazanim ciframa i procentima stanovnika, pripadnici dijaspore – iako su, bar u većini, popisivani, uopše nijesu obuhvaćeni. Lično držim da je motiv  bio pokušaj procentualnog inžinjeringa strukture stanovništva, prije nego poštovanje bilo kakvih stndarda. Zbog toga bi ponavljanje sličnog odnosa, trebalo tretirati kao formalno-pravnu verifikaciju svojevrsnog etničkog čišćenja.

U odnosu na  Bošnjake se, i povodom predstojećeg popisa, iznova aktuelizuju i kojekakve dileme i podozrenja, počev od same naše autohtonosti na ovim prostorima do narodnosne i nacionalne zaokruženosti.

Koliko god apsurdna, ova podozrenja su i dalje veoma djelotvorna, jer se uporno pothranjuju još od samog njihovg začetka sa svojevremenim uspostavljenjem austro – ugarske uprave (1878.) u BiH, i, naročito, njenom nešto  kasnijom  aneksijom (1908.), kada je  možda i tek po inerciji –   pokušano preimenovanje Bošnjaka u „mauhamedance“ ili samo muslimane po vjeri. Sa potpunim ignorisanjem bilo kakvog narodnosnog identiteta Bošnjaka nastavilo se, potom,  svo vrijeme tokom funkcionisanja Kraljevine Jugoslavije, kao i, kasnije, SFRJ, sve do početka šesdesetih minulog vijeka, odnosno konačnog priznanja istorijskih i relanih činjenica o postojanju ovog naroda, doduše preimenovanog u modifikovanu vjersku odrednicu – Muslimane, da bi – nanovo – bile aktuelizovane s početkom posljednje jugoslovenske ratne drame (1991-2001), kada su se, nakon raspada bivše SFRJ, kao i većina njenih ostalih konstitutivnih naroda, i pripadnici ovog naroda  našli  rasuti u više novoformiranih nezavisnih država.

Dok su se, međutim, svi ostali narodi, što silom oružja, što uz pomoć međunarodne zajednice, uspjeli izboriti za sopstvene nacionalne države, a Srbija i Crna Gora i za posebni srpski entitet u BiH, Bošnjaci, odnosno ondašnji južnoslovenski muslimani (Muslimani)^[1] u većini ostalih bivših jugoslovenskim republikama su izbrisani, čak, i iz ustava većine ovih država.

Iracionalna podozrenja su, kao što je poznato, naročito eskalirala od Odluke Drugog Sabora političkih, kulturnih, naučnih, i drugih javnih poslenika iz redova južnoslovenskih muslimana sa čitavog prostora bivše SFRJ, održanog u Sarajevu, 23. septembra 1993. godine, da se, umjesto političkom odlukom nametnutog modifikovanog vjerskog imena – Musliman, reafirmiše tradicionalno nacionalno ime – Bošnjak.

Sa ovom odlukom, naime, došlo je  do konfuzije i unutar samih dotadašnjih Muslimana. Većina se, zapravo, od same odluke počela nacionalno samoidentifikovati, kao Bošnjaci, u manjem procentu – i dalje kao Muslimani a jedan – takođe manji broj unutar BiH – kao Bosanci ili, pak, kao Crnogorci, Srbi, Hrvati, Makedonci.., islamske vjere. Na stranu još vitalno nasljeđe svijesti koje ih i dalje doživljava nepoželjnim reliktom svojevremene Otomanske imperije i prepoznaje ih, najčešće, kao Turke, Poturice i slično.

Ove tendencije su, i te kako, karakteristične i za Crnu Goru, u kojoj se – uprkos nesebičnoj lojalnosti i doprinosu pripadnika ovog naroda očuvanju i obnovi crnogorskog državnog identiteta tokom čitavog dvadesetog vijeka i, posebno, ravnopravnom učešću u antifašističkoj koaliciji u Drugom svjetskom ratu (1941-1945), te zaključno sa krajnje odvažnim držanjem u odbrani državnog identiteta Crne Gore tokom posljednje jugoslovenske drame (1991-2001), i  dan-danas sumnjičavo gleda  čak i na  samu, prirodnu, težnju da se očuva duhovno, kulturno i nacionalno jedinstvo sa djelovima naroda u drugim bivšim jugoslovenskim republikama.

Između ostalog, dovodi se u pitanje bilo kakava međusobna veza  južnoslovenskih muslimana iz Crne Gore sa  Bošnjacima iz BiH i drugih područja bivše SFRJ. Bošnjacima u Crnoj Gori se, između ostalog, pokušava sporiti autohtonost, a podmeće im se, čak, i navodni velikodržavni nacionalizam, odnosno velikobošnjaštvo i slično.

Prevashodno izvorište pomenutog skepticizma je, zasigurno, u neznanju, ili – tačnije u višedecenijskom nedostatku adekvatnih naučnih, obrazovnih i kulturoloških nacionalnih institucija sposobnih da činjenice približe što širem krugu pripadnika i sopstvenog i, naročito, pripadnika drugih naroda sa kojima Bošnjaci vjekovima već žive na istim prostorima.

U svakom slučaju, razjašnjenje, nametnute ili realne, konfuzije, valja i sada, u prvom redu, tražiti u činjenicama, odnosno odgovoru na pitanja – da li su južnoslovenski muslimani, zaista,  i dalje jedan narod i, ako jesu, kakvo im je ime: Turci, Poturice, Muslimani – kako su, od 1961 – 1993. identifikovani na čitavom prostoru bivše SFRJ, ili, pak, kao Bošnjaci – kako su izvorno i nastali, i kako se – od septembra 1993. godine, shodno odluci Drugog bošnjačkog sabora –  nacionalno samoidentifikuje sve ubjedljivija većina pripadnika ovog naroda u svim državama nastalim od bivše SFRJ?

A činjenice, bar nikom dobronamjernom, ne ostavljaju prostora za bilo kakve dileme:

Južnoslovenski, ili tačnije – muslimani slovenskog  jezičko – kulturološkog predznaka sa cjelokupnog prostora bivše SFRJ, kako ističe i prof dr Mustafa Imamović^[2], po svim jezičkim, tradicionalnim, istorijskim i vjerskim karakteristikama i sviješću, jesu narod koji se, kroz vjekove u drugačijim političkim i državno – pravnim okvirima i uslovima, oformio u posebnu naciju, koja se ni u kojem segmentu ne može argumentovano negirati, niti osporavati.

Konačno, riječ je, takođe,  i dalje o jednom te istom narodu koji je, do reafirmacije tradicionalnog imena Bošnjak, u čitavomj SFRJ identifikovan kao Muslimani,  dok, kako ističe dr Islamović,  „plemensko ili regionalno porijeklo  pojedinih grupacija ovog naroda, ima tek toliko značaja koliko su, po tom osnovu, kao i kod svih ostalih ovdašnjih naroda, primjetne lokalne razlike.“

I što se nacionalnog imena tiče, činjenice, takođe, nedvosmisleno potvrđuju da je ime Bošnjak starije, čak, i od samih južnoslovenskih muslimana, odnosno – starije od dolaska Osmanlija, posredstvom kojih se Islam  proširio i na ove prostore, što je, istovremeno, i još jedan od dokaza   da su Bošnjaci, ne samo jedan od izvorno – ovadašnjih, nego i jedan od balkanskih i evropskih naroda sa najdužom državotvornom tradicijom i trajanjem.

Držim da je, prevashodna, odgovornost samih Bošnjaka – da navedene i druge slične činjenice shvate i približe što širem krugu pripadnika  – i sopstvenog, i svih ostalih naroda sa kojima žive ili kulturološki komuniciraju.

U protivnom – svjesno ili nesvjesno, sve jedno – pristajaće uz one koji bi, najradije, da Bošnjaka više i ne bude.

[1] Pod pojmovima: južnoslovenski muslimani; isto – Muslimani, podrazumijevamo narod sa prostora bivše Jugoslavije, slovenskog jezičkog i kulturološkog predznaka, islamske vjere. Prefiks južnoslovenski upotrebljava se samo u smislu bližeg određenja  naroda muslimanske vjere i slovenskog jezičko-kulturološkog predznaka, što ne isključuje mogućnost i njihovog drugačijeg etničkog porijekla, koji je, inače, bar na balkanskim prostorima, izuzetno kompleksan, jer, Sloveni dolazeći na ove prostore, zasigurno, ih  nijesu zatekli praznima.

[2] Imamović, Mustafa/Bošnjaci – XI/2000, “Posebna izdanja” – Sarajevo.